زرتشت آخرین اثر «علی رهبری»
نخستین اجرای بین المللی «زرتشت» ،«علی رهبری»
وئم سمفونیک مادرم ایران ( شماره ۱۰ ) آخرین اثر «علی رهبری» با نام زرتشت است که برای اولین بار در روز ۲۳ اکتبر برابر با جمعه دوم آبان ماه در کنسرتی ویژه به مناسبت یک‌صد و پنجاهمین سالگرد تاسیس ارکستر و گروه کر فیلهارمونیک زاگرب به‌روی صحنه می رود . این اثر ۵۵ دقیقه ای روی گفتار زرتشت طراحی شده و آهنگ آن بر پایه‌ی قطعه‌ی «زنگ شتر» استاد صبا برای خواننده‌ی مرد , گروه کر و ارکستر سمفونیک ایجاد شده است . بدین بهانه با این آهنگساز و رهبر بین‌المللی ارکستر به گفت‌وگو نشسته‌ایم :
ابتدا توضیح می‌دهید که انگیزه‌تان از خلقِ اثری به اسم زرتشت چه بود؟
تمام سوژه‌های پوئم سمفونیک‌های «مادرم ایران» بسیار ایرانی می باشند ; از نوحه خوان ( داستان روز عاشورا ) گرفته تا شام غریبان , سرود مادرم ایران , عاشقم بر همه عالم که بر طبق شعری از سعدی شکل گرفت تا همین اثری که درباره‌ی آن صحبت می کنیم . در واقع این اثر ها هر مورد به بخشی از زندگی اینجانب اشاره دارد . گاهی به دوران کودکی‌ام باز گشته‌ام و گهگاه از موسیقی‌هایی که مطرب‌ها از آن بهره می‌بردند , استفاده کردم و گهگاه نیز از موسیقی زورخانه استفاده کرده‌ام .
موسیقی این اثر برگرفته از «زنگ شتر» استاد صباست , شما در آثار قبل خود هم به شکلی تلاش کرده‌اید تا به این آهنگساز ادای دین فرمائید , علاقه‌تان به ایشان به چه دلیل است؟
شاید خون من پر از موسیقی‌ها و ردیف‌های معلم صباست که توسط استاد رحمت الله بدیعی به من معرفی و آموخته شد .
چرا در عنوان فرنگی این اثر از واژه‌ی «اسپیتاما» به کارگیری کرده‌اید؟
اسپیتاما لقب تمام فامیل حضرت زرتشت بوده است , در عنوان پارسی این اثر از این اسم استفاده نکرده‌ام , زیرا مردمان ما «زرتشت» را بدون نام فامیلِ وی میشناسند .
شما هر مورد از این قطعات را به یک‌نفر هدیه کرده‌اید از جمله به مادرتان یا چهره‌هایی چون حسین دهلوی , حسین علیزاده , محمدرضا شجریان , احمد پژمان و یک‌سری استاد دیگر . این اثر را به چه شخصی کادو شده‌است .
به مردم کرواسی؟
چرا؟
زیرا مردمان کشور کرواسی صرفا مردم خارج از ایران میباشند که با افتخار فراوان می گویند اصل ما از ایران زمین امده است .
ارکستری که قرار است این قطعه را اجرا نماید , همان ارکستر فیلارمونیک است که شما قبلا مدیر هنری و رهبر دایمش بوده‌اید؟
آری و من این ارکستر را بسیار دوست دارم . بایستی اضافه کنم , قبل از این که آقای «برانکو ایوانکوویچ» برای سرمربی‌گری فوتبال کشور ایران دعوت شوند , من برای سر گروهی هنری ارکستر فیلهارمونیک زاگرب پایتخت کرواسی دعوت شده بودم ; ولی همان‌طور که می‌دانید آن زمان این خبر چندان بازتابی در رسانه‌های ایران نداشت ; ولی زمانی که آقای ایوانکوویچ به ایران آمدند ,
این مسائل در بوق و کرنای متعددی رفت . منظورم از طرحِ این مسائل این است که ما هیچ‌گاه از پتانسیل‌هایی که در دست داریم , بهره نمی‌گیریم . فعلا هنرمندان و موسیقی‌دانانِ ایرانی بخش اعظمی در جهان , اتفاقات فراوان بزرگی را رقم می‌زنند , بی‌آنکه بازتابی داشته باشد و این در حالی است که موزیسین‌‌ها هیچ‌گاه از بودجه‌های دولتی فایده نبرده‌اند و هر اتفاقی که رخ داده , به صورت فردی بوده است ; آن‌وقت این مساله را با پدیده‌ای مانند «فوتبال» مقایسه نمایید , متوجه خواهید شد اگر مقدار اندکی از آنچه در این ورزش هزینه میگردد , در هنر استفاده می شد , ما با چه اتفاقات بزرگی روبه‌رو بودیم .
آقای رهبری آیا زرتشت هم به وسیله ناکسوس ضبط میشود؟
آری حتما
با این حال چرا این اثر ( به‌خصوص آنکه برای خواننده‌ی مرد نوشته شده ) در ایران اجرا نمی‌شود؟
فکرمیکنم سوال را می بایست طور دیگری بیان کنید و آن این که چرا نمی‌گذارند شما اثرتان را در کشور خودتان نیز اجرا کنید؟ اینجانب تنها اهنگساز ایرانی مقیم خارج نیستم که در ۴۰ سال قبلی دعوتی به‌عنوان آهنگساز از من نشده است ; بلکه چندین آهنگساز ایرانی درجه یک میباشند که گروهی مافیایی بی‌سواد جای آنان‌را در ایران گرفته‌اند و عمدتا سعی شده از انها در کشور خودشان نامی برده نشود .
در کشور ایران دیگر جایی برای ما باقی نمانده است . تمام کارها در میان گروه‌های وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد تقسیم شده . مسئولی وجود ندارد که زیر کنترل عده‌ی معدودی نباشد . برای اینجانب شخصا مهم نیست , زیرا کارم را دور دنیا انجام میدهم و خدا را شکر می کنم که هیچ‌وقت نیازی به کمک وحمایت نداشته‌ام ; البته در کشور من ده‌ها اهنگساز بسیار عالی موجود است که بیکارند و حقشان توسط همین گروه پایمال شده‌است .
چه اتفاقی رخ داده است که‌این نظر را دارید؟
چند روز پیش در رسانه ها خواندم که در گردهمایی ای درحضور وزیر فرهنگ و ارشاد رسما اعلام کردند که سمفونی «دفاع مقدس» مجدد به دوستِ عزیزی توصیه داده شده‌است که من اطمینان دارم بودجه‌ی فراوانی هم برای آن در نظر گرفته‌اند ( در واقع اگر مثل پرداختی‌های گذشته باشد , دستمزدی بیش از آهنگسازان اروپایی هم پرداخت میشود ) راستش را بخواهید اینجانب از این اتفاقات شرم‌گین میشوم .
به نظرم نادانی هم می بایست اندازه‌ای داشته باشد . وقتی که که این خبر را خواندم , می‌خواستم فورا نامه‌ای به وزیر بنویسم و مسائل را مطرح کنم , اما بعدتر فکر کردم که وزیر و معاونشان نه ما‌را میشناسند و نه نیازی به ما دارند و نه جوابی می دهند . پس اندیشه کردم به خود آن دوستِ آهنگساز نامه‌ای بنویسم . اکنون که شما این سوال را مطرح کرده‌اید در همین جا آن را مطرح می کنم و به آن دوستِ آهنگساز می گویم : «لطفا این پیشنهاد را قبول نکن» .
دلیل‌تان چیست ؟ سفارشی به یک آهنگساز شده است و ایشان هم آن را پذیرفته‌اند؟
ببینید این دوستِ ما خودش مشاور وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دستمزد بگیر دولت است و در‌این وضعیت می بایست آهنگسازان دیگر را به وزیر یا معاون یا این که بنیاد رودکی معرفی نماید , ولی این کار را انجام نمی‌دهد و خودش این سفارش را میپذیرد . یک سفارش دولتی در تمام دنیا می بایست فراخوان داشته باشد ; از این مساله گذشته دفاع مقدس و یاد کردن از شهدا , احتیاج به آهنگ ملی ایرانی دارد که در رشته‌ی این آهنگساز نبوده و نیست . از تمام اینها من و امثال این آقا , نمی‌توانیم حرفی درباره ی دفاع مقدس داشته باشیم ,
به دلیل آن که وقتی که جوان ها ما جان‌شان را برای وطن‌شان از دست می‌دادند , امثالِ ما در وین وپاریس در آسایش کامل , زندگی می‌کردیم . می‌خواهم همین‌جا این مساله را مطرح کنم که دوستِ عزیزهنوز دیر نشده است و شما یکی آهنگ‌سازانی که هم به آهنگ کلاسیک و هم به موسیقی ملی آشناست و از آن طرف طعمِ تلخِ جنگ را چشیده است , توصیه کن ,
کسانی مثلِ احمد پژمان , حسین علیزاده , سعیدشریفیان , هوشنگ کامکار , ارسلان کامکار , رضا والی , بهزادعبدی , حمید متبسم , بهزاد رنجبران , باربد بیات , مهران روحانی , همایون رحیمیان , امیر اسلامی , امیر تفرشی‌پور , امیر پورخلجی و ده ها اهنگساز دیگر , چه بسا انوشیروان روحانی! چرا که نه؟ این ها همگی ایرانی می باشند و درین مملکت حقی دارند .
من هنوز متوجه‌ی این مساله نشدم که ایراد کلیدی که شما از همکارتان می‌گیرید , چیست؟
مشکل من یک ایراد کلیدی است . ملاحظه کنید , یکی از اقوام ما را برای برادرش به خواستگاری فرستادند البته آخر کار خودش را داماد آنها کرد . حالا یک مشاور که سال ها بابت مشاورت از بنیاد رودکی دستمزدهای بسیار بالا اخذ کرده , وظیفه‌اش معرفی آهنگسازان دیگر بوده , نه خودش و نه دوستان و اطرافیانش . آن هم در یک در محیط دولتی و از بودجه بیت المال .
توصیه شما برای انجام چنین کارهایی در آِینده چیست؟
می بایست مانند تمام دنیا فراخوان داده شود . دولت موظف است که امکان دریافت این شانس را به طور مساوی در اختیار هر کسی بگذارد تا کار خود را جهت شرکت در امتحان ارائه نماید ; البته تصمیمات نیز , نباید پشت پرده گرفته شوند . مثلا , بنده , پنج سال پیش با کمک دوستانِ ارکستر سمفونیک لیستی بیش ار یک‌صد آهنگساز ایرانی را تنظیم کرده‌ایم که دست کم سی نفر آنها دست کمی از معدودی از آهنگسازان به شهرت رسیده امروزه ندارند .
